Trong thế giới của kinh tế học thực nghiệm, một trong những thử nghiệm phổ biến để nghiên cứu về hành vi xã hội và quyết định là trò chơi Độc Tài, hay Dictator Game. Đây không chỉ là một trò chơi giải trí, mà còn là một công cụ mạnh mẽ để hiểu sâu hơn về cách con người đối xử với nhau trong tình huống phân phối tài nguyên.
1. Bản Chất của Trò Chơi:
Trong trò chơi Độc Tài, có hai người chơi: Người Chia và Người Nhận. Người Chia nhận được một số lượng tài nguyên (thường là tiền) và phải quyết định phân phối số lượng đó cho Người Nhận. Mục tiêu của trò chơi là để hiểu xem Người Chia sẽ phân phối tài nguyên của mình như thế nào.
Dưới đây là mô tả về cách chơi của trò chơi này:
Người Chia và Người Nhận: Trong mỗi ván trò chơi, có hai vai trò chính: Người Chia và Người Nhận. Người Chia là người được giao một số lượng tài nguyên nhất định và có quyền quyết định phân phối số lượng đó cho Người Nhận. Người Nhận chỉ có thể nhận và không có quyền lựa chọn hoặc ảnh hưởng đến phân phối tài nguyên.
Số Lượng Tài Nguyên: Trước khi bắt đầu trò chơi, Người Chia sẽ được cung cấp một số lượng tài nguyên nhất định. Đây có thể là tiền mặt, điểm số, hoặc bất kỳ tài nguyên có giá trị nào khác tùy thuộc vào phiên bản cụ thể của trò chơi.
Phân Phối Tài Nguyên: Người Chia phải quyết định cách phân phối số lượng tài nguyên của mình cho Người Nhận. Trong trò chơi này, không có bất kỳ quy tắc hoặc hướng dẫn cụ thể nào đối với Người Chia. Họ có tự do hoàn toàn trong việc quyết định phân phối, không cần phải báo cáo hoặc giải thích quyết định của mình.
Không Có Phản Hồi: Sau khi quyết định được thực hiện, không có phản hồi hoặc phản ứng nào từ Người Nhận. Họ chỉ đơn giản nhận số lượng tài nguyên mà Người Chia đã quyết định phân phối.
Kết Thúc Trò Chơi: Sau khi quyết định được thực hiện và tài nguyên được phân phối, trò chơi kết thúc. Không có bước tiếp theo hoặc phản hồi sau khi quyết định đã được thực hiện.
2. Ví dụ
Giả sử chúng ta có một trò chơi Độc Tài với một Người Chia và một Người Nhận. Người Chia được giao một số lượng tiền cố định là 100 đơn vị (ví dụ: 100 đô la). Người Chia phải quyết định phân phối số tiền này cho Người Nhận.
Trong trường hợp này, Người Chia có thể quyết định phân phối toàn bộ số tiền cho Người Nhận, phân phối một phần của nó, hoặc giữ lại toàn bộ số tiền cho chính mình. Dưới đây là một phân phối tiềm năng và lợi ích ước tính của cả hai bên:
Người Chia:
- Nếu Người Chia quyết định giữ lại toàn bộ số tiền (100 đơn vị), họ sẽ có lợi ích tối đa.
- Nếu Người Chia quyết định phân phối một phần của số tiền (ví dụ: 50 đơn vị) cho Người Nhận, họ có thể cảm thấy hài lòng về việc chia sẻ nhưng vẫn giữ được một phần lợi ích cá nhân.
Người Nhận:
- Nếu Người Chia quyết định phân phối toàn bộ số tiền cho Người Nhận, Người Nhận sẽ có lợi ích tối đa.
- Nếu Người Chia quyết định giữ lại toàn bộ số tiền cho chính mình, Người Nhận sẽ không nhận được bất kỳ lợi ích nào từ trò chơi.
Quyết định của Người Chia có thể phụ thuộc vào nhiều yếu tố như quyết định đạo đức, quyết định tối ưu hóa lợi ích cá nhân, hoặc kỳ vọng về phản ứng từ Người Nhận. Điều này tạo ra một loạt các kịch bản có thể xảy ra trong trò chơi Độc Tài với các con số cụ thể như vậy.
3. Những Phát Hiện Thú Vị:
Ích Kỷ vs. Hào Phóng: Một phần của động lực của trò chơi là để hiểu xem con người có xu hướng ích kỷ và tự ái hơn, hay có lòng hào phóng và chia sẻ với người khác. Kết quả từ các nghiên cứu thường cho thấy một sự phân phối không công bằng, khi Người Chia thường ưu tiên lợi ích cá nhân hơn là lợi ích của Người Nhận.
Yếu Tố Xã Hội và Văn Hóa: Kết quả của trò chơi có thể thay đổi tùy thuộc vào yếu tố xã hội và văn hóa. Các nghiên cứu đã chỉ ra sự ảnh hưởng của các giá trị xã hội, đạo đức và quy định văn hóa đối với quyết định của Người Chia.
Sự Khác Biệt Giới Tính và Tuổi Tác: Một số nghiên cứu đã ghi nhận sự khác biệt trong cách Người Chia quyết định dựa trên giới tính và tuổi tác. Ví dụ, một số nghiên cứu cho thấy phụ nữ có xu hướng hào phóng hơn nam giới, trong khi người già thường có xu hướng ích kỷ hơn người trẻ.
4. Ví dụ trong doanh nghiệp
Trong một công ty, có một quy trình phân phối tiền thưởng cho nhân viên dựa trên thành tích làm việc. Mỗi quý, giám đốc phòng (Người Chia) được giao một ngân sách tiền thưởng cố định để phân phối cho các nhân viên (Người Nhận) trong phòng làm việc của họ.
Mục tiêu:
- Mục tiêu của giám đốc phòng là phân phối tiền thưởng một cách công bằng và hiệu quả để động viên và thúc đẩy sự nỗ lực làm việc của nhân viên.
- Đồng thời, giám đốc phòng cũng muốn đảm bảo rằng quy trình phân phối tiền thưởng không gây ra sự bất công hoặc xung đột trong tổ chức.
Sử dụng Trò chơi Độc Tài:
- Trong trường hợp này, trò chơi Độc Tài có thể được sử dụng để mô phỏng quá trình phân phối tiền thưởng.
- Giám đốc phòng (Người Chia) sẽ đóng vai trò của Người Chia trong trò chơi, quyết định phân phối số tiền thưởng cho các nhân viên (Người Nhận).
- Các nhân viên sẽ đóng vai trò của Người Nhận, chỉ nhận số tiền thưởng được quyết định bởi giám đốc phòng.
Ứng dụng và Ý nghĩa:
Hiểu Biết Hành Vi: Bằng cách phân tích kết quả của trò chơi, giám đốc phòng có thể hiểu sâu hơn về cách các nhân viên phản ứng với quá trình phân phối tiền thưởng. Điều này có thể giúp họ hiểu về động lực và mong đợi của nhân viên và điều chỉnh quy trình phân phối tiền thưởng một cách phù hợp.
Tối Ưu Hóa Quy Trình: Phân tích kết quả của trò chơi có thể giúp giám đốc phòng tối ưu hóa quy trình phân phối tiền thưởng, nhằm đảm bảo rằng nó không chỉ công bằng mà còn động viên và thúc đẩy sự nỗ lực làm việc của nhân viên.
Xây Dựng Mô Hình: Trò chơi Độc Tài cũng có thể được sử dụng để xây dựng các mô hình dự đoán về hành vi của nhân viên trong các tình huống phân phối tài nguyên khác nhau, giúp quản lý hiểu rõ hơn về tác động của các chiến lược quản trị.
